Οι υψηλές εργαστηριακές τιμές συμπεριλαμβανομένου και του υψηλού VO2max μπορεί να είναι επιθυμητά από πάρα πολλούς αθλητές. Οι έρευνες που γίνονται τα τελευταία χρόνια σχετικά με τις υπεραποστάσεις, δείχνουν ότι το κλειδί για την επίτευξη επιδόσεων (όπου επίδοση = επιτυχής τερματισμός) είναι κάτι που οι ειδικοί έχουν βαφτίσει “τέταρτη διάσταση”.

Τί αφορά η αόριστη “τέταρτη διάσταση” της αντοχής; Κατά τους ειδικούς, είναι η μεγιστοποίηση της αντοχής στην κόπωση. Ας συγκρίνουμε δύο δρομείς που, σε εργαστηριακές δοκιμές, έχουν πανομοιότυπες τιμές για το VO2max, την οικονομία του τρεξίματος και το όριο γαλακτικού οξέος. Αυτές είναι οι τρεις πιο γνωστές μέχρι τώρα διαστάσεις στο “τυποποιημένο μοντέλο” της αντοχής. Μπορούμε να τις εισάγουμε σε μια εξίσωση για να υπολογίσουμε τον αναμενόμενο χρόνο τους σε έναν αγώνα απόστασης μαραθωνίου. Ποιος θα κερδίσει τον αγώνα;

Το ερώτημα δεν είναι τόσο υποθετικό όσο ακούγεται. Στην κορυφή της πυραμίδας, δηλαδή στην κατηγορία των ελίτ αθλητών, οι αθλητές τείνουν να έχουν σχετικά παρόμοιες τιμές και για τις τρεις παραμέτρους. Και αν είναι λιγότεροι “δυνατοί” σε μία από τις τρεις, φαίνεται ότι μπορούν να αντισταθμίσουν το όποιο κενό, χρησιμοποιώντας τις άλλες δύο. Ωστόσο, εργαστηριακές δοκιμές που έχουν γίνει, δεν κατάφεραν να προβλέψουν αξιόπιστα τους νικητές σε όλες τις περιπτώσεις. Είναι σαφές από τους ερευνητές ότι ίσως κάτι να λείπει από την (μέχρι τώρα γνωστή) εξίσωση και τις διαστάσεις της.

Η “τέταρτη διάσταση” στην εξίσωση της αντοχής, είναι γνωστή και με άλλα ονόματα όπως: ανθεκτικότητα, φυσιολογική αντοχή ή αντοχή στην κόπωση. Αφορά ένα μέτρο του πόσο αλλάζουν οι φυσιολογικές παράμετροι κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας.

Η νέα ερευνητική διαπίστωση είναι ότι αυτοί οι παράγοντες αλλάζουν καθώς κουραζόμαστε από την προσπάθεια που κάνουμε και, το σημαντικότερο, ότι οι παράγοντες αλλάζουν περισσότερο σε μερικούς ανθρώπους από ό,τι σε άλλους.

Υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι η κόπωση δεν πρέπει πλέον να θεωρείται φυσικό φαινόμενο, αλλά μάλλον πρόκειται για αίσθηση ή συναίσθημα. Σε αυτή την θεωρία βασίστηκαν και οι Noakes, Gibson & Lambert όταν το Φεβρουάριο του 2005 αναφέρθηκαν για πρώτη φορά στην ερμηνεία των παθοβιολογικών ιδεών σχετικά με την κόπωση των ανθρώπινων μυών.

Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η αντοχή στην κόπωση και η μυοσκελετική κόπωση είναι δύο ξεχωριστά φαινόμενα. Οπότε το ένα δεν είναι απλώς το αντίθετο του άλλου. Αυτή η διάκριση μεταξύ κόπωσης, που παραδοσιακά ορίζεται ως μείωση της δύναμης και της ικανότητας παραγωγής ενέργειας, και της αντοχής στην κόπωση είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς η θεωρία του λεγόμενου “κεντρικού κυβερνήτη” έχει δημιουργηθεί με βάση παρατηρήσεις από δραστηριότητες στις οποίες υπάρχουν παράγοντες όπως ρυθμός (pace), κινητοποίηση (motivation) και περιβαλλοντικές επιρροές οι οποίες δεν περιορίζονται ή ορίζονται απαραίτητα από την κόπωση καθαυτή.

Κανείς δεν είναι απόλυτα σίγουρος (ακόμη) τι ακριβώς καθορίζει την αντοχή στην κόπωση, γι' αυτό και συνεχίζουν να διεξάγονται πολλές έρευνες πάνω στο θέμα. Το κοινό συμπέρασμα όλων των επιστημόνων όμως είναι ότι η αντοχή στην κόπωση δεν είναι κάτι με το οποίο γεννιέσαι – αυτό είναι καλή είδηση για τους “κοινούς θνητούς”, επειδή σημαίνει ότι (η αντοχή στα εγκεφαλικά ερεθίσματα που μπορούν να επηρεάσουν την ομοιόσταση – π.χ. διατήρηση ισορροπίας, αντιμετώπιση αλλαγών, ανταπόκριση σε καταστάσεις σωματικού και ψυχολογικού στρες ) μπορεί να βελτιωθεί με την κατάλληλη προετοιμασία.

Αν και δεν έχει ακόμη καθοριστεί ποιος συγκεκριμένος τύπος “προπόνησης” είναι ο καταλληλότερος για να επιτευχθεί η αντοχή στην κόπωση, αυτό που αρχίζει να φαίνεται είναι ότι σημασία δεν πρέπει να δίνεται μόνο στις τρεις γνωστές (μέχρι τώρα) διαστάσεις - VO2 max, οικονομία τρεξίματος και όριο γαλακτικού οξέος αλλά και σε παράγοντες που προετοιμάζουν το μυαλό να διαχειριστεί τον διάλογο με τον κεντρικό κυβερνήτη.

Οι μελέτες των ειδικών, δείχνουν ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι χαμηλότερη στις γνωστικές περιοχές ελέγχου του εγκεφάλου. Αυτές οι γνωστικές περιοχές ρυθμίζουν τη διάθεση και το άγχος της αντίδρασης ενός ατόμου σε μια ενδοαισθητική διαταραχή. Αν και έχουμε εξελιχθεί ως είδος, ο εγκέφαλός μας εξακολουθεί να λειτουργεί με γνώμονα την ασφάλεια. Ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να μας προστατεύσει από κάθε πιθανή αρνητική συναισθηματική εμπειρία, συμπεριλαμβανομένης της αποτυχίας στην επίτευξη ενός στόχου.

Ένας καινούργιος όρος έρχεται να προστεθεί στο λεξιλόγιο μας. Το “μικρό-παράτημα”, που είναι οι πολλές μικρές πράξεις που συμβάλουν όλες στην αποφυγή της δυσφορίας. Πρέπει να μην ξεχνάμε ότι ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος για να βρίσκει εύκολες λύσεις και δικαιολογίες.

Ο εγκέφαλος είναι μια μηχανή πρόβλεψης. Προσπαθεί συνεχώς να προβλέψει το μέλλον. Έτσι μπορεί να προσαρμόσει και να ρυθμίσει τη συμπεριφορά μας προληπτικά, ώστε να μην χρειάζεται να περιμένουμε να συμβούν τα πράγματα. Προσπαθούμε συνεχώς να προβλέψουμε, ώστε να μπορούμε να σχεδιάζουμε και να ελέγχουμε τις ενέργειες και τις δραστηριότητές μας.

Ο τρόπος με τον οποίο προπονούμαστε ως αθλητές σε αθλήματα αντοχής σπάνια αγγίζει αυτό το στοιχείο της μηχανής πρόβλεψης του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, κάνουμε διαλλειματικές προπονήσεις, επαναλήψεις σε ανηφόρες, long runs κ.λπ., τα οποία έχουν όλα μια αρχή και ένα τέλος. Οι αγώνες υπεραποστάσεων / περιπέτειας δεν λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο. Περιλαμβάνουν πολλά στοιχεία απρόβλεπτου. Πρέπει να αρχίσουμε να εισάγουμε στοιχεία απρόβλεπτου στην προπόνησή μας, ώστε να μπορούμε να διαχειριστούμε το άγνωστο. Το άγχος και το στρες του απρόβλεπτου συχνά ενισχύουν τα αντιληπτά “σήματα πόνου”, τα οποία με τη σειρά τους αυξάνουν την αντιληπτή κόπωση. Αυτό προκαλείται κυρίως από το γνωστικό φορτίο και την κόπωση, που είναι ένας περιοριστικός παράγοντας για αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν λειτουργική ικανότητα. Όταν η λειτουργική μας ικανότητα είναι περιορισμένη, το ίδιο ισχύει και για τη φυσική μας ικανότητα. Η μείωση του ψυχικού μας φορτίου αυξάνει τη λειτουργική μας ικανότητα, η οποία με τη σειρά της αυξάνει τη φυσική μας ικανότητα.

Στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Σπάρτη, η Αγωγή εκπαίδευε από πολύ νωρίς σε μια αυστηρή ζωή σχεδιασμένη για να χτίσει ψυχική και σωματική αντοχή. Αυτό περιλάμβανε την αποδοχή της ταλαιπωρίας και την ακλόνητη εστίαση σε στόχους που μεταφράζονταν σε μια σχεδόν αδιάσπαστη βούληση να επιμένουν στις αντιξοότητες. Ακόμη και Φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτης και ο Αριστοτέλης τόνιζαν τα οφέλη της σωματικής άσκησης για την ανάπτυξη ψυχικής δύναμης και την επίτευξη μιας ισορροπημένης ζωής (την λεγόμενη ευδαιμονία). Η επιλογή του “δύσκολου μονοπατιού”, όπως η ανάβαση σε ένα απότομο μονοπάτι ή η άσκηση σε κακές καιρικές συνθήκες, ήταν μια σκόπιμη πρακτική για να προετοιμάσει το μυαλό να αντέχει τις δυσκολίες.

Στην ελληνική μυθολογία, ο Σίσυφος ήταν γνωστός για την τιμωρία του στον κάτω κόσμο. Η αιώνια αποστολή του να κυλάει έναν βράχο προς την κορυφή ενός λόφου, μόνο για να τον βλέπει να κυλάει πάλι προς τα κάτω πριν προλάβει να φτάσει στην κορυφή.

Ο μύθος του Σίσυφου μας προσκαλεί να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τον “αγώνα” και τις δύσκολες καταστάσεις. Αντί να θεωρούμε το αιώνιο έργο του ως μια άσκοπη άσκηση, μπορούμε να το μετατρέψουμε σε καταλύτη συναισθηματικής και γνωστικής ανθεκτικότητας και αυτογνωσίας.

Αυτά τα ιστορικά παραδείγματα δείχνουν ότι οι αρχαίοι Έλληνες κατανόησαν από πολύ νωρίς ότι η αντοχή και η ανθεκτικότητα δεν ήταν απλώς σωματικές ιδιότητες, αλλά δεξιότητες του νου που μπορούσαν να αναπτυχθούν σκόπιμα μέσω της συνεπούς εξάσκησης, της πειθαρχίας και της σκόπιμης αποδοχής της δυσφορίας.

Ο μοντέρνος τρόπος ζωής με όλες τις ευκολίες που μας προσφέρει, δυστυχώς μας οδηγεί όλο και πιο μακριά από τις δυσφορίες που κτίζουν την πειθαρχία και την αντοχή στην κόπωση.

Ο εγκέφαλος είναι πιθανώς το πιο περίπλοκο σύστημα που γνωρίζουμε στο σύμπαν μας. Έχουμε σχεδόν ένα δισεκατομμύριο νευρώνες, καθένας από τους οποίους συνδέεται με έως και δέκα χιλιάδες άλλους, και δεν γνωρίζουμε αρκετά για το πώς λειτουργεί το όλο σύστημα. Μέχρις ότου να μάθουμε περισσότερα για τον εγκέφαλο και πώς ακριβώς μπορούμε να επηρεάσουμε θετικά την εγκεφαλική απόδοση, ας συνεχίζουμε ­- παρά τη φαινομενικά απελπιστική φύση της κατάστασής του μύθου του Σίσυφου, να ψάχνουμε για μύθους και ιστορίες που θα γίνουν η έμπνευση που θα μας βοηθήσει να υποβάλλουμε τους εαυτούς μας σε δοκιμασίες που εκπαιδεύουν την αντοχή μας στην τέταρτη διάσταση.

Ας ξεκινήσουμε προσαρμόζοντας την εφαρμογή του Σισύφειου μύθου στις προετοιμασίες μας με έναν ελαφρώς διαφορετικό τρόπο… ας φανταστούμε τον βράχο να διαβρώνει σιγά-σιγά το μονοπάτι προς την κορυφή κάθε φορά, μέρα με τη μέρα. Ας φανταστούμε το βράχο να φθείρεται αργά με την πάροδο του χρόνου από την συνεχόμενη επανάληψη. Ο βράχος θα γίνεται μικρότερος και ο μακρύς δρόμος που απλώνεται μπροστά μας ευκολότερος!

Πάνος Αλεξάκος

Photo copyright: RUN 4 FFWPU, Pexels